Ministerstwo Finansów opublikowało dokument „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych”. Wskazuje on okoliczności, które powinny być brane pod uwagę w ocenie należytej staranności w postępowaniu podatnika, który nieświadomie brał udział w oszustwie podatkowym (np. karuzeli podatkowej).

W pracach MF nad przygotowaniem dokumentu uczestniczyła Kancelaria Ożóg Tomczykowski.

Oszustwa podatkowe w VAT są ogromnym problemem, z którym muszą mierzyć się także uczciwi podatnicy. Mogą bowiem nieświadomie stać się częścią schematu sprzedaży towarów, który ma na celu wyłudzenie podatku. Organy podatkowe z reguły zarzucają nieświadomym uczestnikom takiego oszustwa, że nie dochowali należytej staranności w doborze kontrahentów i realizacji transakcji. Brak jednoznacznych przesłanek, które organ podatkowy powinien uwzględnić, prowadził niejednokrotnie do sytuacji, w której podatnik nie miał możliwości udowodnienia swojej rzetelności.

Przygotowanie i publikacja „Metodyki…” daje nadzieję na ograniczenie ryzyka podatkowego w tym względzie. Organy podatkowe dostaną wytyczne, które powinny wziąć pod uwagę podczas kontroli podatkowych. Podatnicy zaś dostają informację, jakie okoliczności będą traktowane przez administrację skarbową jako obarczone wyższym ryzykiem podatkowym.

Do najważniejszych zasad wskazanych przez „Metodykę…” należą:

• Zasada weryfikacji należytej staranności nieświadomego uczestnika oszustwa – jeżeli organy podatkowe wykażą, że podatnik współorganizował oszustwo lub był świadomy oszustwa, nie ma potrzeby weryfikacji należytej staranności.  
• Zasada obowiązku weryfikacji bezpośredniego kontrahenta – w dotychczasowych postępowaniach organy podatkowe często wskazywały na przestępcze działania podmiotów, o których istnieniu podatnik nie miał pojęcia. „Metodyka…” wskazuje, że regułą powinna być ocena rzetelności w relacji z bezpośrednim kontrahentem.
• Zasada wyższej ostrożności w relacjach z nowym kontrahentem – ma to przełożenie na odmienne oczekiwania wobec podatnika co do zakresu weryfikacji kontrahenta. W ocenie MF, od podatnika wymagana jest ostrożność jeżeli rozpoczyna współpracę z danym podmiotem w szególności, jeżeli wartość transakcji jest istotna.
• Zasada otwartego katalogu czynności dowodzących należytej staranności – przedstawione w „Metodyce…” czynności są jedynie przykładowym katalogiem zachowań. „Metodyka…” nie powinna więc być traktowana jako lista obowiązków do wypełnienia, a jej nie wypełnienie nie skutkuje automatycznym odebraniem prawa do odliczenia VAT nieświadomemu uczestnikowi oszustwa.

W ocenie Ministerstwa Finansów, zachowanie należytej staranności podatnika należy oceniać w kontekście jego działań w celu potwierdzenia formalnego statusu podatnika oraz w zakresie realizacji transakcji.

Kryteria formalne obejmują weryfikację kontrahenta w KRS lub CEIDG, sprawdzenie jego statusu jako podatnika VAT, weryfikację posiadanych koncesji (jeżeli jest to istotne w danej branży), weryfikację upoważnienia osób działających w imieniu podatnika.

Zdecydowanie trudniejsze w praktyce będzie jednak zastosowanie kryteriów transakcyjnych. Wynika to z mnogości sytuacji, które mogą wystąpić w działalności gospodarczej.

Do katalogu przesłanek, które powinien uwzględnić podatnik rzetelny, należą m.in:

• Istnienie ryzyka gospodarczego – podatnik powinien ocenić krytycznie sytuacje, w których kontrahent proponuje nieracjonalnie korzystne warunki współpracy (przejmuje wszelkie ryzyka gospodarcze, nie wymaga gwarancji, nie wymaga żadnego zaangażowania podatnika, z wyjątkiem przyjęcia faktury i wystawienia faktury na kolejnego odbiorcą);
• Realizowanie dostaw towarów w cenach odbiegających od wartości rynkowych bez ekonomicznego uzasadnienia.
• Nietypowe zachowanie kontrahenta – brak oznak prowadzenia działalności gospodarczej w miejscu określonym jako siedziba podatnika, unikanie bezpośredniego spotkania, podpisania umowy, kontrakt wyłącznie za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Weryfikacja kontrahenta nie powinna ograniczać się wyłącznie do nawiązywania współpracy. Podatnik powinien brać pod uwagę także okoliczności, które pojawiają się na etapie realizacji transakcji.

MF zwraca uwagę, że wprowadzane narzędzia walki z oszustwami podatkowymi powinny być stosowanie kompleksowo, co pozwoli na minimalizację ryzyka podatkowego. Argumentem potwierdzającym należytą staranność podatnika może więc być również stosowanie mechanizmu płatności podzielonej, który wchodzi w życie od 1 lipca 2018 r.

Jeżeli wskazana kwestia ma znaczenie dla Państwa działalności i chcieliby się Państwo dowiedzieć więcej o zasadach potwierdzania należytej staranności przez podatnika, prosimy o kontakt.