19.12.2018 roku Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Projektowana nowelizacja wprowadza szereg rewolucyjnych rozwiązań, które będą miały fundamentalne znaczenie dla przebiegu postępowania cywilnego, m.in.: posiedzenia organizacyjne, na których będą tworzone plany rozprawy, regulacje ograniczające możliwość wnoszenia zarzutów potrącenia, przywrócenie odrębnego postępowania gospodarczego dla przedsiębiorców, mechanizmy zapobiegające obstrukcji procesowej oraz zmiany w zakresie wysokości opłat sądowych od pism procesowych. W niniejszym artykule omówione zostaną najistotniejsze propozycje zmian dotyczących wnoszenia pism inicjujących postępowanie cywilne oraz organizacji rozprawy.

Możliwość oddalenia pozwu na wstępnym etapie postępowania.

Jedną z ciekawszych instytucji przewidzianych omawianym projektem, nieznaną dotąd na gruncie postępowania cywilnego, będzie możliwość oddalenia przez Sąd powództwa uznanego za oczywiście bezzasadne na wstępnym etapie postępowania sądowego. Stosownie do projektowanego art. 191¹ k.p.c., Sąd będzie mógł skorzystać z takiego uprawnienia, jeśli z treści złożonego pozwu, jego załączników i okoliczności wniesienia oraz faktów powszechnie znanych i znanych z urzędu będzie wynikała oczywista bezzasadność powództwa. Co znamienne, sąd będzie uprawniony do oddalenia pozwu w opisanym powyżej przypadku na posiedzeniu niejawnym, nie doręczając pozwu pozwanemu oraz nie rozpoznając wniosków złożonych wraz z pozwem. W takiej sytuacji sąd z urzędu doręczy powodowi wyrok oddalający powództwo wraz z pisemnym uzasadnieniem, które będzie zawierało jedynie wyjaśnienie, dlaczego powództwo zostało uznane za oczywiście bezzasadne. Od wyroku oddalającego powództwo na podstawie art. 191¹ k.p.c. powodowi będzie przysługiwała apelacja. W przypadku uznania, iż żądanie pozwu nie jest oczywiście bezzasadne sąd drugiej instancji uchyli wyrok oddalający powództwo i przekaże je do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji (projekt art. 367¹ k.p.c.).

Obligatoryjna odpowiedź na pozew.

Zgodnie z projektem, jeżeli nie zajdą określone w art. 191¹ k.p.c. przesłanki do uznania żądania pozwu za oczywiście bezzasadne, przewodniczący doręczy pozew pozwanemu oraz zobowiąże go do złożenia odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż dwa tygodnie (projekt art. 205¹ k.p.c.). Obecnie procedura cywilna co do zasady nie przewiduje obligatoryjnej odpowiedzi na pozew, wyjątkiem jest sytuacja, gdy stosowne zarządzenie wyda przewodniczący.

Nieznana dotychczas faza posiedzenia przygotowawczego oraz planowanie rozprawy.

Jedną z najbardziej rewolucyjnych zmian zaproponowanych przez ustawodawcę w omawianym projekcie jest wprowadzenie do procedury cywilnej nowej fazy postępowania przygotowawczego oraz instytucji planowania rozprawy (projekt art. 205¹ – 205¹⁴ k.p.c.).

W razie wniesienia odpowiedzi na pozew, bądź jej braku przy jednoczesnym braku wydania wyroku zaocznego, przewodniczący wyznaczy posiedzenie przygotowawcze i wezwie na nie strony. Celem posiedzenia przygotowawczego będzie rozwiązanie sporu bez potrzeby prowadzenia dalszych posiedzeń, zwłaszcza rozprawy. Zgodnie z założeniami projektu, w trakcie posiedzenia przygotowawczego sędzia ma wyjaśnić stanowiska stron, także w zakresie prawnych aspektów sporu, jak również zaznajomić strony ze swoim wstępnym poglądem w sprawie, w szczególności co do ewentualnych wyników postępowania, co ma skłonić strony do polubownego rozwiązania sporu. W ramach posiedzenia przygotowawczego sąd może również skierować strony do mediacji.

Jeżeli nie uda się rozwiązać sporu, na posiedzeniu przygotowawczym sędzia sporządzi z udziałem stron plan rozprawy. Zgodnie z projektowanym art. 205⁹ k.p.c., plan rozprawy zawierać będzie rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych stron (zastępując w tym zakresie postanowienia dowodowe), dokładne określenie żądań, zarzutów stron (w tym formalnych), wskazanie spornych faktów, terminy posiedzeń, harmonogram rozpraw (tj. kolejność i termin przeprowadzania dowodów), termin ogłoszenia wyroku oraz ewentualnie rozstrzygnięcia co do innych zagadnień. Projekt przewiduje, że przytaczanie przez strony twierdzeń i dowodów możliwe będzie do chwili zatwierdzenia planu rozprawy. Później zgłoszone twierdzenia i dowody podlegać będą pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich zgłoszenia wynikła później (projekt art. 20512 k.p.c.). 

Projekt zakłada, iż w mniej skomplikowanych sprawach, regułą powinien być jeden termin zaplanowanej w powyższy sposób rozprawy. Więcej niż jedno posiedzenie wyznaczane będzie tylko w razie konieczności, zwłaszcza gdy przeprowadzenie wszystkich dowodów na jednym posiedzeniu nie będzie możliwe. W takim przypadku posiedzenia powinny odbywać się w kolejnych dniach, a jeżeli nie będzie to możliwe, to tak aby upływ czasu pomiędzy kolejnymi posiedzeniami nie był nadmierny (projekt Art. 2061 k.p.c.).

W tym miejscu warto podkreślić, iż stawiennictwo stron na wyznaczonym przez sąd posiedzeniu przygotowawczym będzie obowiązkowe. Brak usprawiedliwienia nieobecności powoda na posiedzeniu przygotowawczym skutkować będzie umorzeniem postępowania przez sąd (chyba, że sprzeciwi się temu obecny na posiedzeniu pozwany), z jednoczesnym rozstrzygnięciem o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Sankcją braku usprawiedliwienia nieobecności pozwanego na posiedzeniu przygotowawczym bedzie natomiast sporządzenie planu rozprawy bez jego udziału, z zastrzeżeniem, iż możliwe będzie nałożenie na niego obowiązku zwrotu kosztów postępowania bez względu na wynik sprawy.

Zarzut potrącenia.

Omawiany projekt przewiduje również liczne ograniczenia przedmiotowo-formalne w zakresie możliwości podnoszenia w toku postępowania przed sądem I instancji zarzutu potrącenia wierzytelności. Projektowany art. 203¹ k.p.c. stanowi, iż:

• podstawą zarzutu potrącenia może być wierzytelność pozwanego wyłącznie z tego samego stosunku prawnego, co wierzytelność objęta postępowaniem, chyba że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub udowodniona dokumentem niepochodzącym od pozwanego,
• pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później, niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy wierzytelność stała się wymagalna,
• zarzut  potrącenia może zostać podniesiony wyłącznie w piśmie procesowym.

W kolejnych artykułach omówione zostaną pozostałe zmiany, mające najbardziej doniosłe znaczenie dla przebiegu postępowania cywilnego.