W ramach planowanej kompleksowej zmiany procedury cywilnej daleko idącej nowelizacji ma ulec ustawa z 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zwana dalej w skrócie „u.k.s.c.”, której omówieniu poświęcony zostanie niniejszy artykuł.

Znaczące zmiany wysokości opłat od pism w sprawach majątkowych.

Zgodnie z założeniami projektu w bardzo istotny sposób zmieni się wysokość opłat pobieranych od pism w sprawach majątkowych, a więc w sprawach, w których przedmiotem jest żądanie (roszczenie) majątkowe, najczęściej roszczenie o zapłatę.

Aktualnie, w sprawach majątkowych (dla których w u.k.s.c. nie została określona odrębna opłata stała), regułą jest pobieranie od pism opłaty stosunkowej, która wynosi 5% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100.000 złotych.

Projekt nowelizacji u.k.s.c zakłada radykalne podwyższenie opłaty stosunkowej. W przypadku, gdy wartość sporu wynosić będzie między 20.000 złotych a 4.000.000 złotych, wysokość opłaty stosunkowej wyniesie 5% tej wartości. Jeżeli natomiast wartość sporu przekroczy kwotę 4.000.000 złotych, od pisma (pozwu, apelacji) pobierać się będzie opłatę w wysokości 200.000 złotych i 0,5% od nadwyżki ponad 4.000.000 złotych, przy czym maksymalnie opłata stosunkowa wyniesie 500.000 złotych. Powyższe oznacza przykładowo, że w sprawie o zapłatę kwoty 4.000.000 złotych, zgodnie z założeniami projektu, powód zobowiązany będzie uiścić od pozwu opłatę w wysokości 200.000,00 złotych, podczas gdy na gruncie dotychczasowych przepisów uiściłby w takim przypadku opłatę dwukrotnie niższą w kwocie 100.000 złotych. Przy wyższej wartości sporu opłata stosunkowa będzie analogicznie jeszcze wyższa,

Jako wyjątek od opisanej powyżej zasady pobierania opłaty stosunkowej projektodawca postanowił pozostawić sprawy z powództwa konsumenta lub osoby fizycznej prowadzącej gospodarstwo rodzinne o roszczenia wynikające z czynności bankowych, a jako kolejny wyjątek przewidział sprawy o roszczenia wynikające z art. 36–37 ustawy z 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. W obu wskazanych powyższych kategoriach spraw, przy wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia wynoszącej ponad 20.000 złotych, pobierana będzie opłata stała w wysokości 1.000 złotych.

Tytułem uzupełnienia należy dodać, iż w przypadku roszczeń o niższej wartości (t.j. poniżej 20.000 złotych) ustawodawca przewidział tabelę stałych stawek opłat od pozwu ustalonych według wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Wysokość tych opłat również wzrośnie w porównaniu do opłat obowiązujących dotychczas.

Z kolei w sprawach o prawa majątkowe dochodzone w postępowaniu grupowym opłata stała lub stosunkowa wynosić ma połowę opłaty ustalonej zgodnie z regułami opisanymi powyżej, jednak nie mniej niż 100 złotych i nie więcej niż 500.000 złotych.

Szczegółowy wykaz nowych wysokości opłaty stałej oraz opłaty stosunkowej w sprawach majątkowych zawiera projektowany art. 13 u.k.s.c.

Wprowadzenie obowiązkowej opłaty od pisma zawierającego oświadczenie o rozszerzeniu powództwa.

W obowiązującym stanie prawnym oświadczenie o rozszerzeniu lub innej zmianie powództwa, podlega opłacie, jednak sankcją za niedopełnienia tego obowiązku jest wyłącznie orzeczenie o obowiązku poniesienia opłaty w orzeczeniu kończącym postępowanie, a sąd jest obowiązany prowadzić postępowanie niezależnie od uiszczenia opłaty na wezwanie (aktualny art. 130³ § 2 k.p.c.). Zgodnie z projektem nowelizacji, pismo procesowe zawierające oświadczenie o rozszerzeniu powództwa lub o jego zmianie w sposób powodujący wzrost wartości przedmiotu sporu, będzie podlegało stosownej opłacie, a w przypadku jego nieopłacenia, będzie podlegało zwrotowi.

Zmiana opłat w sprawach gospodarczych

Wprowadzenie obowiązkowej opłaty od wniosku o wezwanie świadka.

Kolejnym interesującym rozwiązaniem, nieznanym dotychczas w procedurze cywilnej, ma być wprowadzenie w sprawach gospodarczych stałej opłaty w kwocie 100 złotych od jednej osoby, której wniosek dotyczy, od wniosku o wezwanie na rozprawę świadka, biegłego lub strony, jeżeli wniosek został złożony po zatwierdzeniu planu rozprawy (projekt art. 29a ust. 1 u.k.s.c.).

W przypadku konieczności zarządzenia przymusowego sprowadzenia świadka lub biegłego projekt przewiduje pobieranie dodatkowej opłaty w kwocie 200 złotych (projekt art. 29a ust. 2 u.k.s.c.).

Wyższe opłaty od pozwów dotyczących spółek handlowych.

Inną znaczącą zmianą w sprawach gospodarczych przewidzianą w projekcie nowelizacji u.k.s.c. jest zwiększenie wysokości opłaty od pozwu w tzw. sprawach dotyczących spółek handlowych, wymienionych taksatywnie w art. 29 u.k.s.c., tj. m.in. w sprawach o rozwiązanie spółki, wyłączenia wspólnika ze spółki, czy uchylenie, stwierdzenie nieważności, ustalenie istnienia lub nieistnienia uchwał wspólników lub uchwał walnego zgromadzenia. Zgodnie z założeniami projektu, w sprawach powyższej kategorii opłata stała od pozwu ma wzrosnąć z kwoty 2.000 złotych do kwoty 5.000 złotych. Powyższa zmiana może mieć bardzo daleko idące konsekwencje, ponieważ, jeżeli pozwem objęto żądanie uchylenia lub stwierdzenia nieważności kilku uchwał, wówczas opłatę należy uiścić od każdej zaskarżonej uchwały.

Zmiana wysokości opłat w postępowaniu nakazowym.

W świetle obowiązujących przepisów wysokość opłat wnoszonych w postępowaniu nakazowym jest zróżnicowana w ten sposób, iż powód uiszcza od pozwu opłatę w wysokości jednej czwartej opłaty należnej od pozwu w postępowaniu ogólnym, natomiast pozwany, wnosząc zarzuty od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym zobowiązany jest do uiszczenia opłaty w wysokości pozostałych trzech czwartych opłaty od pozwu. Zgodnie z założeniami projektu nowelizacji, koszty postępowania nakazowego mają zostać podzielone pomiędzy jego strony po połowie (tj. powód wnosząc pozew w postępowaniu nakazowym uiści od niego opłatę w wysokości połowy opłaty należnej od pozwu, a pozwany przy wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty uiści drugą połowę opłaty).

Wyższe opłaty od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej.

W obowiązującym stanie prawnym opłaty od wniosków o przeprowadzenie postępowania pojednawczego są zróżnicowane i wynoszą odpowiednio: 40 złotych w sprawach o prawa majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10.000 złotych oraz 300 złotych w sprawach o prawa niemajątkowe lub prawa majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu przekracza 10.000 złotych. Projekt nowelizacji zakłada ujednolicenie opłaty od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej i ustanowienie jej na poziomie piątej części opłaty od pozwu (projekt art. 19 ust.5 u.k.s.c.). Powyższa zmiana, zdaniem ustawodawcy, ma celu zapobieżenie nadużywania instytucji wniosku o zawezwanie do próby ugodowego, niemniej biorąc pod uwagę opisaną wcześniej zmianę wysokości opłaty stosunkowej od pozwu, w niektórych przypadkach może ona uczynić postępowanie pojednawcze nieosiągalne dla stron.

Zmiana wysokości opłat od wniosku o zabezpieczenie roszczenia.

Prawdziwie rewolucyjne zmiany zostały przewidziane w ramach postępowania o zabezpieczenie roszczeń. Obecnie obowiązujące przepisy różnicują opłaty od wniosków o udzielenie, zmianę lub uchylenie zabezpieczenia roszczenia w zależności od rodzaju zabezpieczonego prawa: niemajątkowe czy majątkowe. Wniosek o zabezpieczenie roszczenia niemajątkowego podlega opłacie w kwocie 40 złotych, natomiast wniosek o zabezpieczenie roszczenia majątkowego podlega opłacie w wysokości 100 zł – wyjątkiem w obu przypadkach jest zgłoszenie wniosku o zabezpieczenie w piśmie rozpoczynającym postępowanie (najczęściej w pozwie), które nie podlega żadnej dodatkowej opłacie.

Projekt nowelizacji statuuje całkowicie nowe zasady dywersyfikacji opłat od wniosku o zabezpieczenie, przewidując, iż wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia zgłoszony w toku postępowania (a więc po wytoczeniu pozwu) będzie podlegał stałej opłacie w wysokości 100 złotych, niezależnie od tego, czy będzie dotyczył roszczenia majątkowego, czy niemajątkowego (projekt art. 68 u.k.s.c.).

Zgodnie z projektem nowelizacji istotnemu podwyższeniu ma natomiast ulec opłata od wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego składanego przed wytoczeniem powództwa. Od takiego wniosku będzie pobierana czwarta część opłaty należnej od pozwu o to roszczenie (projekt art. 69 ust. 1 u.k.s.c.). Stosownie do projektu art. 69 ust. 2 u.k.s.c., uiszczoną w takim przypadku opłatę od wniosku o zabezpieczenie roszczenia zaliczać się będzie na poczet opłaty od pisma wszczynającego postępowanie (pozwu), jeżeli zostało wniesione w terminie przewidzianym do tego w przepisach o zabezpieczeniu. W przypadku oddalenia wniosku o zabezpieczenia termin ten wynosić będzie dwa tygodnie od dnia doręczenia postanowienia, a jeżeli postanowienie zostało wydane na posiedzeniu jawnym – od dnia jego ogłoszenia. Powyższe oznacza, że w przypadku negatywnego rozstrzygnięcia wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego zgłoszonego przed wytoczeniem powództwa, wnioskodawca, nie chcąc stracić uiszczonej przez niego opłaty od wniosku o zabezpieczenie, będzie musiał w stosunkowo krótkim terminie złożyć pozew i uiścić od niego pozostałe trzy czwarte należnej opłaty.

Wprowadzenie opłaty od wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem.

Kolejną nowością zakładaną przez projekt jest wprowadzenie opłaty od wniosku o doręczenie orzeczenia wraz uzasadnieniem. W świetle obowiązujących przepisów od wniosku o sporządzenie uzasadnienia oraz doręczenie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem, (zgłoszonego w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji) nie pobiera się opłaty. Stosownie do projektowanego art. 25b ust. 1 u.k.s.c., wniosek o doręczenie orzeczeniaalbo zarządzenia z uzasadnieniem będzie podlegał stałej opłacie w kwocie 100 złotych. Powyższe oznacza, że opłata ma być pobierana nie tylko od wniosku o uzasadnienie orzeczenia rozstrzygającego co do istoty sprawy (wyroku albo postanowienia co do istoty sprawy), lecz również od wniosku o uzasadnienie orzeczenia wpadkowego. Warto jednak nadmienić, iż w przypadku wniesienia środka zaskarżenia opłatę uiszczoną od wniosku
o uzasadnienie orzeczenia zalicza się na poczet opłaty od środka zaskarżenia (projekt art. 25b ust. 2 u.k.s.c.).

Rezygnacja z opłaty od wydania pierwszego tytułu wykonawczego.

W obowiązującym stanie prawnym odrębnej opłacie (kancelaryjnej) podlega czynność polegająca na wydaniu stronie odpisu orzeczenia z klauzulą wykonalności (tytułu wykonawczego). Zgodnie z projektowanym art. 77a u.k.s.c. ustawodawca zamierza odstąpić od pobierania opłaty od pierwszego wniosku o wydanie odpisu orzeczenia kończącego postępowanie z klauzulą wykonalności, złożonego przez stronę inicjującą postępowanie.

Nowe zasady zwolnienia spółek handlowych z ponoszenia kosztów sądowych.

W  świetle obowiązującego aktualnie art. 103 u.k.s.c. osoba prawna (a także jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, ale wyposażona przez ustawę w zdolność prawną) uzyskuje zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.

W projekcie nowelizacji u.k.s.c. ustawodawca postanowił uzupełnić kryteria zwalniania spółek handlowych od kosztów sądowych dodatkowo o obowiązek wykazania, że także wspólnicy albo akcjonariusze takich spółek nie mają dostatecznych środków na zwiększenie swoich wkładów ani na udzielenie spółce pożyczki (projekt art. 103 ust. 2 u.k.s.c). Powyższy wymóg ma zostać wyłączony w odniesieniu do spółek handlowych, których jedynym wspólnikiem albo akcjonariuszem jest Skarb Państwa (projekt art. 103 ust. 3 u.k.s.c.).